TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ HAKKI (MİTİNG VE PROTESTO)
- Yıldırım YILDIRIM
- 25 Mar
- 8 dakikada okunur
Toplantı ve Gösteri Yürüyüş Hakkı nedir? Miting ve Protesto Yapmanın Hukuki Temelleri Nedir? İzinsiz Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Yapılabilir mi? Barışçıl Gösteri Nedir?
Toplantı, Miting, Gösteri Yürüyüşü, Protesto, Fikir özgürlüğü, İnsan Hakları, Anayasal Haklar, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, Barışçıl Gösteri
Özellikle son günlerde ülkemizde en çok konuşulan konulardan birisi izinsiz toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılabilir mi? Bu konuda hukuk bilen bilmeyen maalesef herkes yorum yapmaktadır. Özellikle toplumda fikir ayrılıkları ve çatışmalara sebep olacak derecede bu konuda herkes yorum yapmaktadır. Bu sebeple bizde bu yazımızda toplantı ve gösteri yürüyüşü nedir? Hukuki temelleri nedir? Sınırlandırılabilir mi? İzin almaya gerek var mıdır? Konular çerçevesinde makalemizi şekillendireceğiz.
Toplantı ve Gösteri Yürüyüş Hakkı nedir? Miting ve Protesto Yapmanın Hukuki Temelleri Nedir? İzinsiz Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Yapılabilir mi? Barışçıl Gösteri Nedir?
TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ HAKKI İLE İLGİLİ MEVZUAT
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi "Madde 9-1. Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir; bu hak, din veya inanç değiştirme özgürlüğü ile tek başına veya topluca, kamuya açık veya kapalı ibadet, öğretim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama öz gürlüğünü de içerir.
2. Din veya inancını açıklama özgürlüğü, sadece yasayla öngörülen ve demokratik bir toplumda kamu güvenliğinin, kamu düzeninin, genel sağlık veya ahlakın ya da başkaları nın hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli sınırlamalara tabi tutulabilir."
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi "Madde 10- 1. Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının müdahalesi olmaksızın ve ülke sınırları gözetilmeksizin, kanaat özgürlüğünü ve haber ve görüş alma ve de verme özgürlüğünü de kapsar. Bu madde, Devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine tabi tutmalarına engel değildir.
2. Görev ve sorumluluklar da yükleyen bu özgürlüklerin kullanılması, yasayla öngörülen ve demokratik bir toplum da ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın, başkalarının şöhret ve haklarının korunması, gizli bilgilerin yayılmasının önlenmesi veya yargı erkinin yetki ve tarafsızlığının güvence altına alınması için gerekli olan bazı formaliteler, koşullar, sınırlamalar veya yaptırımlara tabi tutulabilir."
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi "Madde 11- 1. Herkes barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hakkına sahiptir. Bu hak, çıkarlarını korumak amacıyla başkalarıyla birlikte sendikalar kurma ve sendikalara üye olma hakkını da içerir.
2. Bu hakların kullanılması, yasayla öngörülen ve demokratik bir toplum içinde ulusal güvenliğin, kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli olanlar dışındaki sınır lamalara tabi tutulamaz. Bu madde, silahlı kuvvetler, kolluk kuvvetleri veya devlet idaresi mensuplarınca yukarda anılan haklarını kullanılmasına meşru sınırlamalar getirilmesine engel değildir."
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası "Madde 25 – Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.
Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz."
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası "Madde 26 – Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet Resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
Bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.
(Mülga fıkra: 3/10/2001-4709/9 md.)
Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.
(Ek fıkra: 3/10/2001-4709/9 md.) Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası "Madde 34 – (Değişik: 3/10/2001-4709/13 md.)
Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir."
2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu "Madde 3 – Herkes, önceden izin almaksızın, bu Kanun hükümlerine göre silahsız ve saldırısız olarak kanunların suç saymadığı belirli amaçlarla toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. (Değişik: 3/8/2002-4771/5 md.) Yabancıların bu Kanun hükümlerine göre toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlemeleri, İçişleri Bakanlığının iznine bağlıdır. Yabancıların bu Kanuna göre düzenlenen toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde topluluğa hitap etmeleri, afiş, pankart, resim, flama, levha, araç ve gereçler taşımaları, toplantının yapılacağı mahallin en büyük mülkî idare amirliğine toplantıdan en az kırksekiz saat önce yapılacak bildirimle mümkündür."
2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu "Madde 10- Madde 10 – (Değişik: 3/8/2002-4771/5 md.) Toplantı yapılabilmesi için, düzenleme kurulu üyelerinin tamamının imzalayacakları bir bildirim, toplantının yapılmasından en az kırksekiz saat önce ve çalışma saatleri içinde, toplantının yapılacağı yerin bağlı bulunduğu valilik veya kaymakamlığa verilir. Bu bildirimde; a) Toplantının amacı, b) Toplantının yapılacağı yer, gün, başlayış ve bitiş saatleri, c) Düzenleme kurulunun başkan ile üyelerinin açık kimlikleri, meslekleri ikametgahları ve varsa çalışma yerleri, Belirtilir ve bildirime yönetmelikte gösterilecek belgeler eklenir. Bu bildirim karşılığında gün ve saati gösteren alındı belgesi verilmesi zorunludur. Bu bildirim, valilik veya kaymakamlıkça kabul edilmez veya karşılığında alındı belgesi verilmez ise keyfiyet bir tutanakla tespit edilir. Bu halde noter vasıtasıyla ihbar yapılır. İhbar saati bildirimin verilme saati sayılır. Aynı yerde, aynı gün toplantı yapmak üzere ayrı ayrı düzenleme kurullarınca bildirim verilmişse ilk verilen bildirim geçerlidir. Diğerlerine durum hemen yazılı olarak bildirilir.
2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu "Madde 23 – a) 9 ve 10 uncu madde hükümlerine uygun biçimde bildirim verilmeden veya toplantı veya yürüyüş için belirtilen gün ve saatten önce veya sonra; b) (Değişik: 30/7/1998 - 4378/1 md.) Ateşli silahlar veya havai fişek, molotof ve benzeri el yapımı olanlar dâhil patlayıcı maddeler veya her türlü kesici, delici aletler veya taş, sopa, demir ve lastik çubuklar, boğma teli veya zincir, demir bilye ve sapan gibi bereleyici ve boğucu araçlar veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler veya her türlü sis, gaz ve benzeri maddeler ile yasadışı örgüt ve topluluklara ait amblem ve işaret taşınarak veya bu işaret ve amblemleri üzerinde bulunduran üniformayı andırır giysiler giyilerek veya kimliklerini gizlemek amacıyla yüzlerini tamamen veya kısmen bez vesair unsurlarla örterek toplantı ve gösteri yürüyüşlerine katılma ve kanunların suç saydığı nitelik taşıyan afiş, pankart, döviz, resim, levha, araç ve gereçler taşınarak veya bu nitelikte sloganlar söylenerek veya ses cihazları ile yayınlanarak,12 c) 7 nci madde hükümleri gözetilmeksizin, d) 6 ve 10 uncu maddeler gereğince belirtilen yerler dışında, e) 20 nci maddedeki yöntem ve şartlara ve 22 nci maddedeki yasak ve önlemlere uyulmaksızın, 11 27/12/2017 tarihli ve 30283 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesinin 28/9/2017 tarihli ve E.: 2014/101, K.: 2017/142 sayılı Kararı ile, bu fıkranın birinci cümlesinde yer alan “Genel yollar …” ibaresi iptal edilmiştir. 12 27/3/2015 tarihli ve 6638 sayılı Kanunun 7 nci maddesiyle, bu bentte yer alan “Ateşli silahlar veya” ibaresinden sonra gelmek üzere “havai fişek, molotof ve benzeri el yapımı olanlar dâhil” ibaresi ve “zincir” ibaresinden sonra gelmek üzere “, demir bilye ve sapan” ibaresi eklenmiştir. f) 4 üncü madde ile Kanun kapsamı dışında bırakılan konularda kendi amaç, kural ve sınırları dışına çıkılarak, g) Kanunların suç saydığı maksatlar için, h) Bildirimde belirtilen amaç dışına çıkılarak, i) Toplantı ve yürüyüşün 14, 15, 16, 17 ve 19 uncu maddelere dayanılarak yasaklanması veya ertelenmesi halinde tespit edilen erteleme veya yasaklama süresi sona ermeden, j) (Değişik: 2/3/2014-6529/9 md.) 12 nci madde gereğince toplantının dağılmasına karar verilmesi hâlinde, k) 21 inci madde hükmüne aykırı olarak, l) 3 üncü maddenin 2 nci fıkrası hükmüne uyulmadan, Yapılan toplantılar veya gösteri yürüyüşleri Kanuna aykırı sayılır.
TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ HAKKI NEDİR?
Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı fikir ve ifade özgürlüğünün bir görüntüsü olarak ortaya çıkmaktadır. Görüleceği üzere bu temel insan hakları, uluslararası sözleşmelerle, anayasamızla ve kanun maddeleri ile güvence altına alınmıştır. Bu hakların kullanılabilmesi demokratik ve hukuk devletinin vazgeçilmez unsurlarıdır. Önemli olan bu toplanmanın ve gösterilerin mevzuatta geçtiği şekilde barışçıl nitelikte olması gerekmektedir. Barışçıl toplantı ve gösteri yürüyüşü kavramını silahsız, saldırısız, kanunların suç saydığı fiil ve eylemlerden kaçınarak, kamu düzenini bozmayacak şekilde ortaya konulması olarak ifade edebiliriz.
TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ DÜZENLEMEK İÇİN
İZİN ALMAK GEREKİR Mİ?
Anayasamızın 34. Maddesi gereği herkesin önceden izin almadan toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılabileceğini güvence altına almıştır. Bu yönü ile toplantı ve gösteri yürüyüşü yapmak için idareden öncesinde herhangi bir izin almaya gerek yoktur. Toplum kendi fikirlerini özgürce barışçıl yollarla toplantı ve gösteri yürüyüşü yaparak ifade edebilecektir. 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu Madde3 ve Madde 10 gereği, bu hakkın kullanılması herhangi bir izne tabi olmayıp, ancak öncesinde bir mülki amire bildirim yapılmasını düzenlemektedir. Bu bir izin değildir, idareye böyle bir toplantı ve gösteri yürüyüşünün yapılacağının bildirilmesidir. Bu bildirinin mahiyeti, idarenin bu toplantı ve gösteri yürüyüşünün düzenlenebilmesi için gerekli tedbirleri alabilmek için önceden haberdar edilmesidir. Bu bildirim sonucunda idare bu toplantı ve gösteri yürüyüşünün engellenmesi ya da zorlaştırılması konusunda bir idari işlem tesis edemez. Böyle bir işlem uluslararası sözleşmeler başta olmak üzere hem anayasa hem de kanunlara aykırı olacaktır.
Peki bu hak en temel anayasal bir hak olarak anayasada herhangi bir izne tabi tutulmadığı düşünüldüğünde bildirim yapılmadan toplantı ve gösteri yürüyüşü yapılabilir mi? AİHM kararları uyarınca, toplantı öncesinde bildirim yapılmasa dahi, katılımcılar barışçıl davranmaya devam ettiği ve kamu düzenini bozmadığı sürece, toplantı, barışçıl kabul edilir ve suç teşkil etmez (Oya Ataman / Türkiye, 05.12.2006; Cisse / Fransa, 09.04.2002; Gafgaz Mammadov / Azerbaycan, 15.10.2015). Mahkemeye göre, önceden bilgi verme veya izin alma ile ilgili olarak iç hukukta yer verilen düzenlemeler, toplanma özgürlüğüne aykırılık oluşturmamalıdır.
TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜ DÜZENLERKEN YANINIZDA BULUNDURMANIZ GEREKENLER NELERDİR?
Toplantı ve gösteri yürüyüşü yaparken yanınızda mutlaka kimliğinizi ispatlayacak kimlik belgesi, sürücü belgesi gibi belge bulundurmalısınız. Bunun yanında bu hakkı kullanırken idare tarafından kolluk marifetiyle bu hakkı kullanmanıza engel oluşturacak herhangi bir eylemle karşılaşmanız ihtimaline ya da herhangi bir olumsuzluk yaşamanız ihtimaline karşı yanınızda cep telefonu, kalem, not defteri, kamera ve tıbbi malzemeler bulundurmanız yararlı olacaktır.
Bu hakkın kullanılabilmesi için toplantı ve gösteri yürüyüşünün kesinlikle barışçıl olarak ortaya konulması gerekmektedir. Toplantı ve gösteri yürüyüşünü barışçıl olmaktan çıkacak 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu Madde 23'te sayılan her türlü silah, ateşli silah, havai fişek, molotofkokteyli, taş, sopa, ateşli silah, patlayıcı maddeler, zehirli maddeler, yakıcı maddelerin bulundurulmaması gerekmektedir.
KOLLUK GÖREVLİSİ TOPLANTI VE GÖSTERİ YÜRÜYÜŞÜNÜ BİLDİRİMDE BULUNULAN SAATTEN ÖNCE BİTİREBİLİR Mİ?
Kolluk görevlileri toplantı ve gösteri yürüyüşünün bildirimde bulunduğu şekilde barışçıl olarak devam ettiği süreçte topluluktan dağılmasını isteyemez. Toplantı ve gösteri yürüyüş hakkının kullanılmasına engel teşkil edecek şekilde davranışta bulunamaz. Bunun yapılması durumunda ilgili kolluk görevlileri hakkında cezai işlemler uygulanmalıdır. Bu konuda bazı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına da yer verecek olursak;
"Kanuna uygun olarak başlayan bir toplantı ve gösteri yürüyüşü, daha sonra kanuna aykırı hale dönüşürse kolluk görevlisi bu durumun sonlandırılması için uyarıda bulunur. Kanuna aykırılık ve suç unsuru devam ettiği takdirde kolluk görevlisi topluluğa dağılmasını, aksi halde zor kullanılacağını ihtar eder. Kolluk görevlisi, dağılanlara müdahale edemeyeceği gibi, yol vererek güvenli olarak dağılmalarını sağlamakla yükümlüdür (İzci / Türkiye, 23.07. 2013)."
"Ancak, kolluk kuvvetlerinin barışçıl bir toplantı veya yürüyüşe ilişkin “dağılın” uyarısında bulunması, başlı başına toplantı ve yürüyüşü kanuna aykırı hale getirmez; aksine, AİHS m.11’de düzenlenen toplanma özgürlüğüne orantısız bir müdahale teşkil edebilir (Laguna Guzman /
İspanya, 06.10.2020)."
"Resmi makamların birincil sorumluluğu, barışçıl toplantı hakkını korumak ve toplantı boyunca kamu düzenini sağlamaktır. Katılımcıların hakları, şiddet eylemleri nedeniyle zarar görmemelidir (Ezelin / Fransa, 26.04.1991)."
KOLLUK GÖREVLİSİNİN ZOR KULLANMASININ SINIRLARI NELERDİR?
Barışçıl yollarla devam eden bir toplantı ve gösteri yürüyüşü sırasında kolluğun zor kullanması gereken bir durum olmayacaktır. Aksine kolluk hem toplantı ve gösteri yürüyüşü yapanların haklarını korumakla hem de bu toplantı ve gösteri yürüyüşü dışında kalan ve gündelik hayatına devam edenlerin haklarını korumakla yükümlüdür. Toplantı ve gösteri yürüyüşünün olaysız bir şekilde yapılabilmesi için gerekli güvenlik tedbirlerini almakla yükümlüdür.
Ancak toplantı ve gösteri yürüyüşü barışçıl nitelikte olmanın sınırlarını aşarsa, kolluk öncelikle kalabalığın dağılması yönünde telkinde bulunmalıdır. Buna karşı bir direnişle karşılaşılması durumunda, kolluk bu direnişi kırmak için gerekli orantılı müdahaleyi gerçekleştirebilir. Barışçıl şekilde toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleyen halka karşı copla, biber gazı ile ya da plastik mermi ile müdahalede bulunmak kanunlara aykırıdır, bunun yanında kolluğun bir direnişle karşılaşması durumunda bu direnişi kırmak için gereğinden fazla orantısız bir kuvvet uygulaması da kanuni değildir. Bu bağlamda buna sebep olan idari görevliler hakkında idari ve cezai işlemi gerektirir.
"Kanunda, kolluk görevlisinin, görevini yaparken direnişle karşılaşması halinde, bu direnişi kırmak amacıyla ve direnişle orantılı şekilde zor kullanmaya yetkili olduğu düzenlenmiş olmakla birlikte, bu hüküm, kolluk görevlisinin kişilerin temel haklarını ihlal etme ve kötü muamele ile şiddet kullanma yetkisi olarak görülemez. Kolluk görevlisi, kamu güvenliği ve düzenini sağlama görevi yanında, toplantı ve gösteri yürüyüşüne katılan kişilerin temel hak ve özgürlüklerini korumalıdır. (Maside Ocak Kışlakçı,16.11.2022)"
KOLLUK GÖREVLİSİNE KİMLİĞİMİ GÖSTERMEK ZORUNDA MIYIM?
Toplantı ve gösteri yürüyüşü sırasında kolluk sizi durdurabilir ve kimliğinizi göstermenizi isteyebilir. Bu durumda mutlaka sizden kimliğinizi isteyen kişinin polis olduğunu gösteren belgeyi göstermesini isteyin. Özellikle bu kişiler sivil giyimli kişiler olabilirler. Kolluk görevlisi asla "kimliğini ver" diyemez ancak sizden kimliğinizi göstermenizi isteyebilir. Eğer kimliğinizi göstermekten kaçınırsanız, ya da gerçeğe uygun olmayan şekilde kimlik beyanında bulunursanız, açıkça kimliğiniz belirlenene kadar gözaltına alınabilirsiniz. Durdurma ya da kimlik sorma yetkisine ayrıca mahalle bekçileri de sahiptir.
Comentarios